حضرت اسماعیل در قرآناسماعیل (علیه‌السلام) فرزند بزرگ ابراهیم (علیه‌السلام)، نیای عرب حجاز و جدّ اعلای پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) [۵]
المعرب، ص۱۰۵.
، از پیامبران الهی و ملقّب به ذبیح اللّه است.۱ - معرفی حضرت اسماعیلاسماعیل واژه‌ای غیر عربی و معرّبِ «اشمائیل» در سریانی است و از همین راه به عربی وارد شده [۷]
واژه‌های دخیل، ص۱۲۲.
و اصل آن واژه عبری «یشمَع» (به معنای یَسمَع) و «أیل» (به معنای الله) بوده و بر اساس لغت مصریان «اسماعین» خوانده شده‌است. [۸]
المعرب، ص۱۰۵.
در سبب این نامگذاری گفته‌اند: ابراهیم هنگام درخواست فرزند از خدا دو کلمه اشمع و ایل به معنای «خدایا دعایم را اجابت کن» را به‌کار برد و چون خداوند به او فرزند داد او را به‌همان جمله نامید. [۹]
المعرب، ص۱۰۵.
مطیع خدا ، یا هدیه الهی نیز معانی دیگری است که برای آن گفته‌اند؛ ولی این دو معنا دور از حقیقت دانسته شده است. [۱۰]
المعرب، ص۱۰۵.
[۱۱]
آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی، ج۱، ص۵۹۸.
بر پایه نقل تورات فرشته‌ای به هاجر گفت: به‌زودی دارای پسر می‌شوی. نام او را اسماعیل بگذار، زیرا خداوند دعای تو را شنید. [۱۲]
کتاب مقدس، پیدایش ۱۶:۱۱.
۱.۱ - زندگی نامهجدّ نهم اسماعیل نوح (علیه‌السلام) ، مادرش هاجر، بانویی مصری و کنیز ساره همسر دیگر ابراهیم بود. چون ساره نازا بود هاجر را به همسری ابراهیم داد تا از او دارای فرزند شود. [۱۸]
قاموس کتاب مقدس، ص۷۳.
ابراهیم هنگام ولادت اسماعیل ۸۶، ۸۷، ۹۰، ۹۹ یا ۱۱۷ سال داشت. [۲۰]
مروج الذهب، ج۱، ص۴۲.
برخی اسماعیل را نیای همه عرب دانسته‌اند ؛ ولی مشهور نسب شناسان او را پدر عرب حجاز می‌دانند که عرب «مُسْتَعْرِبَه» گفته می‌شوند، زیرا عرب «عاربه» که عمالقه و جُرْهُم از آنان بودند پیش از اسماعیل می‌زیستند. اسماعیل ابتدا با دختری از جُرْهُم ازدواج کرد و پس از مدتی وی را به سفارش ابراهیم که رفتار او را نپسندیده بود طلاق داد و دختر مضاضِ جُرهُمی را به ازدواج خود درآورد و از او دارای ۱۲ یا ۱۳ پسر شد. وی ۴ زن دیگر را به همسری گرفت و از هریک دارای ۴ پسر شد. فرزندان اسماعیل تا زمان عدنان بن داود پیوسته از بزرگان و والیان امر و حافظان [۲۸]
مروج الذهب، ج۱، ص۵۸-۶۰.
کعبه بودند، امور دینی و حج را برای مردم اقامه می‌کردند و هرگز بت نپرستیدند. [۳۰]
حیاة القلوب، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۰.
به گزارش روایات و تاریخ، اسماعیل دارای شانه‌هایی پهن، قامتی بلند، انگشتانی نیرومند و بینی کشیده‌ای بود، با دشمنان خدا به شدّت می‌جنگید، در راه خدا از سرزنش دیگران هراسی نداشت و به وعده خود عمل می‌کرد [۳۲]
المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۵۵۳.
، طبعی کریم و خلقی نیکو داشت [۳۳]
کشف الاسرار، ج۱، ص۳۰۰.
، بر کعبه پرده آویخت، عمامه بر سر نهاد و حاجیان را طعام داد [۳۴]
اثبات الوصیه، ص۴۵.
و زبان عربی را از قبایل جُرْهُم آموخت؛ ولی اوّل کسی بود که به عربی فصیح سخن گفت. [۳۶]
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۱، ص۱۵۵.
[۳۷]
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، ج۲، ص۱۶۸.
از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در فضیلت وی نقل شده که خداوند از فرزندان ابراهیم، اسماعیل را‌برگزید. ۱.۲ - واژه اسماعیل در قرآنواژه اسماعیل ۱۲ بار در قرآن آمده و به نظر بیش‌تر مفسران، چون طبری ، طبرسی ، فخررازی و سیوطی اسماعیل صادق الوعد در آیات ۵۴-۵۵ مریم مانند سایر موارد همان اسماعیل پسر ابراهیم (علیهماالسلام) است:«واذکُر فِی الکِتبِ اِسمعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ وکانَ رَسولاً نَبیّا • وکانَ یَأمُرُ اَهلَهُ بِالصَّلوةِ والزَّکوةِ وکانَ عِندَ رَبِّهِ مَرضیّا» (اسماعیل صادق الوعد)؛ همچنین در آیه «واِسمعیلَ واِدریسَ وذَا الکِفلِ کُلٌّ مِنَ الصّبِرین» از اسماعیل فرزند ابراهیم با وصف «صابر» یاد شده است که به نظر برخی مقصود صبر بر ذبح است. افزون بر این آیات، به نظر بیش‌تر مفسران، آیات ۱۰۱-۱۰۷ صافات که به داستان ذبح فرزند ابراهیم (علیه‌السلام) پرداخته نیز درباره اسماعیل (علیه‌السلام) است. ۲ - فهرست منابعاثبات الوصیه؛ بحارالانوار؛ البدء والتاریخ؛ البدایة والنهایه؛ تاریخ الامم والملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة انساب العرب؛ حیاة القلوب تاریخ پیامبران؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ روض الجنان و روح الجنان؛ الطبقات الکبری؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب مقدس؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ المزهر فی علوم اللغة و انواعها؛ المستدرک علی الصحیحین؛ المعرب من‌الکلام الاعجمی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ واژه‌های دخیل در قرآن مجید. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اسماعیل». |